10. Sınıf Felsefe

Felsefenin anlamına yönelik önceki öğrenmeleriyle bağ kurmaları için öğrencilere felsefeyle ilişkilendirilebilen yazılı, görsel veya işitsel materyaller verilir ve öğrencilerden felsefenin ne olduğu hakkındaki görüşleri alınır. Öğrencilerin felsefenin anlamına ilişkin bilgileri fark etmesi, felsefeye yönelik duygu ve düşüncelerinin açığa çıkarılması sağlanır.

“Felsefe üzerine felsefe yapılabilir mi?” sorusu üzerine görüş geliştirilebilir. Âşık Veysel ve Neşet Ertaş türkülerindeki felsefi ifadeler araştırılarak felsefenin diğer alanlarla ilişkisi incelenebilir. Farklı medeniyetlerde felsefeye katkısı olan kadın düşünür ve filozoflar hakkında bir sunu hazırlanabilir.

Felsefenin anlamını, temel kavram ve özelliklerini pekiştirmeye yönelik görsel, işitsel uyaranların ağırlıkta olduğu öğretim materyalleri kullanılabilir. Felsefi soruların ayırt edilmesine ilişkin içeriği anlamayı kolaylaştıran yöntem ve öğretim materyalleri kullanılabilir. Günlük hayatla ilişkisinin daha görünür olduğu, yapılandırılmış örnek durum ve olaylardan yararlanılabilir. Felsefenin diğer alanlarla ilişkisine, bireysel ve toplumsal işlevlerine yönelik öğrenme-öğretme uygulamalarında dijital materyaller kullanılabilir. Dünyada öne çıkan felsefe geleneklerinin kavranması için dijital materyaller kullanılabilir.

Öğrencilerden günlük hayatta kendilerinin ve başkalarının yaptığı mantık hatalarına örnekler vermeleri ve bu hataların nedenlerini tahmin etmeleri istenir.

Çok değerli mantık, deontik mantık ve bulanık mantığın temel kavramları araştırılarak düşünme ve akıl yürütmede kullanılan temel mantık kavramları ile karşılaştırılabilir. Wittgenstein'ın “dil oyunu” düşüncesi ile ilgili araştırma yapılabilir. Bilimsel hipotezlerin oluşturulma süreci, akıl ilkeleri ve geri çıkarım düşüncesinden hareketle değerlendirilebilir. Örnek olarak seçilen bir düşünce deneyinin temel argüman yapısı çözümlenerek bir argüman diyagramı oluşturulabilir. Kodlama yeterliğine sahip olan öğrenciler diyagramı kod şeklinde ifade ederek, kullandığı programda bu kod serisinin çalışması için eksik olan basamakları tespit edip kod sisteminin çalışmasını sağlayabilir. ''Schrödinger‘in kedisi'' düşünce deneyine yönelik yorumlarda (Kopenhag yorumu, Ensemble yorumu, ilişkisel yorum vb.) öne sürülen argümanlar değerlendirilebilir.

Mantık, akıl yürütme ve argümantasyonda kullanılan temel kavramların incelenmesi sürecinde şemalar ve görseller içeren kısa bilgi kartları kullanılabilir. Örnek durumlardaki çıkarımlar belirlenerek akıl yürütme türü ve argümantasyon yapısına uygun olarak yeniden ifade etme sürecinde akran destekli öğrenmeden faydalanılabilir. Safsataların tespit edilmesinde ve değerlendirilmesinde grup çalışmaları yaptırılabilir.

Öğrencilere varlık hakkında düşünmelerini sağlayacak hikâye, şiir, film kesiti gibi ilgi çekici bir uyaran sunulur. Varlığın anlamı ve oluşumu üzerine düşünülmesi sağlanır. Felsefenin temel alanlarının neler olduğu hatırlatılarak bu alanlar arasında varlık felsefesinin yeri ve önemi vurgulanır.

Filozofların varlığı açıklarken kullandıkları kavramlar (G. W. F. Hegel’in “geist”, M. Heidegger’in “dasein”, G. W. Leibniz’in “monad”, Farabi'nin “ilk varlık”, I. Kant’ın “fenomen-numen” vb.) araştırılıp dijital araçlar kullanılarak kelime bulutu oluşturulabilir. İbni Sina'nın “uçan adam” ile Descartes'ın “Cogito” anlayışı üzerinden “insanın kendi varlığını idraki” problemine ilişkin düşüncelerin benzerliklerini ve farklılıklarını içeren dijital materyal hazırlanabilir. T. Nagel’ın “Yarasa Olmak Nasıl Bir Şeydir?” adlı eserinden hareketle öteki zihinlerin imkânı problemi yorumlanabilir.

Varlık felsefesinin temel kavramlarına yönelik öğrenme-öğretme uygulamalarında sunulan kavram listesinin akran desteği ile incelenmesi ve kavramların anlaşılması sağlanabilir. Varlık felsefesinin temel problemleri ile düşünce ve argümanlarını açıklayan sadeleştirilmiş metinler verilebilir. Metin inceleme sürecinde sunulan metindeki kavram, problem ve argümanlar öğrenciye doğrudan verilerek bunları kendi cümleleriyle ifade etmeleri istenebilir.

Kasıtlı olarak yanlış bilgilendirme (dezenformasyon) örnekleri üzerinden öğrencilerin bilginin hayati değeri ve işlevi hakkında düşünmeleri sağlanır.

Bilgi felsefesine ilişkin bilgi türlerini (tanışıklık bilgisi, önermesel bilgi, nasılın bilgisi) araştırarak kısa açıklamaların, örneklerin ve görsellerin olduğu dijital bir zihin haritası oluşturulabilir. Gazali'nin kesin bilginin imkânı konusunda şüpheyi ele alışının Descartes'a etkisi araştırılabilir. D. Hume’un İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Soruşturma adlı eserinden derlenen bir metin aracılığıyla “nedensellik ilkesi” hakkındaki görüşleri incelenerek duyular ve akıl arasındaki ilişki çözümlenebilir.

Bilgi felsefesinin konusu ve temel kavramlarını pekiştirmeye yönelik görsel, işitsel uyaranların ağırlıkta olduğu öğretim materyalleri kullanılabilir. Bilgi felsefesinin temel problemlerinin açıklanması aşamasında akran öğretimi veya grup çalışmalarından yararlanılabilir. İnceleme sürecinde sunulan metindeki kavram, problem ve argümanlar öğrenciye doğrudan verilerek bunları kendi cümleleriyle ifade etmeleri istenebilir.

Öğrencilere günlük hayatta karşılaşılan ahlaki sorunlarla ilgili görsel ve işitsel materyaller verilir. Öğrencilerden iyinin, kötünün, özgürlüğün ve sorumluluğun ölçütlerinin neler olabileceği hakkında tahminde bulunmaları istenir. Bilgi felsefesinde edindikleri altyapı dikkate alınarak ahlaklı olmak ile bilgili olmak arasındaki ilişkiye dair düşüncelerini açıklamaları sağlanır. Bu yolla öğrenciler ahlaki davranışın gereği ve önemini fark eder.

Platon’un Devlet adlı eserinde yer alan Gyges’in Yüzüğü öyküsü incelenip “Gyges’in yüzüğü sizde olsaydı nasıl davranırdınız?” sorusu üzerinden insanı iyi ya da kötüye yönelten nedenlerin sorgulanması sağlanabilir. Ahlak felsefesinin temel problemlerine yönelik “Ahlaki eylemin temel amacı Aristoteles’e göre mutluluk, I. Kant’a göre ödevdir.” görüşünden hareketle yapay zekâdan bir ahlaki eylem beklemenin ne derece doğru olduğu, yapay zekâyı ahlaki eyleme yöneltecek motivasyonun ne olabileceği üzerine araştırma yapılarak görüş geliştirebilir. Bu doğrultuda Turing testinde yer alan ahlaka yönelik sorulara alternatif soru örnekleri üretmeleri istenebilir. Günümüz tüketim toplumunu İbni Miskeveyh’in “ölçülülük” erdemi bağlamında ele alan bir deneme yazdırılabilir.

Ahlak felsefesinin konusuna ve temel kavramlarına ilişkin ayrıntılı açıklamaların ve örneklerin yer aldığı çalışma kâğıdı verilebilir. Ahlak felsefesinin temel problemleri ile düşünce ve argümanlarını açıklayan günlük hayat örnekleri verilebilir. Sadeleştirilmiş bir metin üzerinden ahlak felsefesinin temel problemlerine yönelik düşünce ve argümanlar gruplar hâlinde değerlendirilebilir.

Öğrencilere resim, heykel, minyatür, müzik, ebru, roman, hikâye gibi sanat eserleri ile ilgili örnekler verilir ve bunların insana neler düşündürdüğünü ve hissettirdiğini ifade etmeleri istenir. Öğrencilerin bunların kültürel, estetik, etik, sanatsal değerleri hakkında düşünmeleri sağlanır.

Güzelliğin ölçütlerinden olan simetri, altın oran, ahenk ve zıtlık kavramları tartışılabilir. Tartışmalara neden olan sanat eserlerini (M. Cattelan’ın Komedi, A. Warhol’un Brillo Kutuları vb.) A. Danto’nun kurumsal sanat anlayışına dayanarak değerlendirilebilir. L. Tolstoy’un Sanat Nedir? eserinden hareketle sanat-ahlak ilişkisi analiz edilebilir.

Sanat kuramları çeşitli görsel veya görsel-işitsel araçlarla sadeleştirilerek açıklanabilir. Estetik ve sanat felsefesinin temel problemlerini açıklayan yapılandırılmış metinlerden yararlanılabilir. Sadeleştirilmiş bir metin üzerinden sanat felsefesinin temel problemlerine yönelik düşünce ve argümanları gruplar hâlinde değerlendirilebilir.

Öğrencilerden toplumsal hayatta karşılaşılan sorunların neler olduğu ve tarihsel süreçte farklı yönetim biçimlerinin ortaya çıkma nedenleri hakkında tahminde bulunmaları istenir.

Siyaset felsefesinin temel kavramlarına yönelik J. Rawls’ın Bir Adalet Teorisi adlı eserinde yer alan “cehalet örtüsü (bilinmezlik perdesi)” metaforu üzerinden adalet temelli bir ütopya tasarlanabilir. Siyaset felsefesinin temel problemlerine yönelik robotların hak talep ettiği bir distopya tasarlanabilir. J. Bentham’ın Gözün İktidarı eserinde yer alan “panoptikon” tasarımından hareketle gözetimin toplumsal düzeni sağlamada üstlendiği rol tartışılabilir.

Siyaset felsefesinin konusu ve temel kavramlarının açıklanması sürecinde anlam çözümleme tabloları, kavram haritaları gibi materyaller kullanılabilir. Siyaset felsefesinin temel problemlerine ilişkin çözümü daha kolay tespit edilebilecek günlük hayattan örnek durum ve olaylardan yararlanılabilir. Sadeleştirilmiş bir metin üzerinden siyaset felsefesinin temel problemlerine yönelik düşünce ve argümanlar gruplar hâlinde değerlendirilebilir.

Öğrencilere dinin konusu ve kavramları hakkında neler bildikleri sorulur. Öğrencilerin felsefe ve din arasındaki konu ortaklığı üzerine tahminlerde bulunmaları sağlanır.

Farabi ve Gazali'nin görüşleri doğrultusunda rastlantı ve zorunluluk kavramları üzerinden evrendeki nedensellik ve mucize kavramları değerlendirilebilir. Platon’un “Euthyphron” diyaloğundan hareketle “Bir şey Tanrı istediği için mi iyidir yoksa iyi olduğu için mi Tanrı onu ister?” ikileminin İslam dünyasında Eş’ari ve Mutezile tarafından nasıl yorumlandığı araştırılabilir. İbnülarabi'nin Fususu’l Hikem adlı eserindeki “ayna metaforu” üzerinden Tanrı-âlem ilişkisi yorumlanabilir.

Din felsefesinin konusu ve temel kavramlarına yönelik kavram yanılgılarını tespit etmek ve gidermek için tanılayıcı dallanmış ağaç, yapılandırılmış grid vb. materyaller kullanılabilir. Din felsefesinin temel problemlerini açıklayan yapılandırılmış metinlerden yararlanılabilir. Sadeleştirilmiş bir metin üzerinden din felsefesinin temel problemlerine yönelik düşünce ve argümanlar gruplar hâlinde değerlendirilebilir.

Bilimin hayatla ilişkisini içeren ve bilimsel buluşların önemini gösteren yazılı, işitsel veya görsel materyaller verilerek bilimin doğasına ve değerine yönelik öğrencilerin tahminde bulunmaları sağlanır. Bilimin değerini ifade eden örneklerin verilmesi istenir.

Sosyal bilimlerde yöntem tartışmaları bağlamında hermeneutik yöntem araştırılabilir. Sosyal bilimler çerçevesinde determinizm kavramı araştırılabilir. R. Carnap'ın “bilim ve bilim olmayan” görüşü değerlendirebilir. Ş.Teoman Duralı'nın biyoloji felsefesi temelinde insanın biyolojik ve kültürel boyutları hakkındaki görüşleri araştırılabilir.

Bilim felsefesinin konusu ve temel kavramlarına yönelik kavram yanılgılarını tespit etmek ve gidermek için bilgi görseli kullanılabilir. Bilim felsefesinin temel problemlerine yönelik öğrenme-öğretme uygulamalarında akran destekli öğrenmeden yararlanılabilir. Sadeleştirilmiş bir metin üzerinden bilim felsefesinin temel problemlerine yönelik düşünce ve argümanlar gruplar hâlinde değerlendirilebilir.