10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Şiir ve masal türlerine ilişkin ön bilgiler, bu temada seçilen metinlerin incelenmesine temel oluşturur. Bu temada sözün ahenkli ve ezgili kullanımına yönelik değerlendirme, yorum ve çıkarımlar yapılırken önceki öğrenme yaşantılarında edinilen bilgilerden yararlanılır. Sözün ahenkli ve ezgili kullanımına yönelik farkındalık oluşturulması, öğrencilerin günlük yaşamdaki iletişim becerilerinin gelişimine katkı sağlar. Ayrıca bu temada edinilen bilgiler ile metinlerdeki sanatsal, sosyolojik ve kültürel unsurlar değerlendirilebilir.

Öğrencilerin tahlil ettiği masal metni ile ilgili dijital hikâye hazırlamaları, temaya bağlı olarak ele alınan türler ile ilgili infografik çalışma yapmaları, sözlü gelenek ürünleri veya âşık atışmalarını konu alan belgeseller izlemeleri sağlanabilir. Grup çalışması yoluyla öğrencilerden okudukları masalda geçen bir çatışmayı ya da dinledikleri bir türkünün hikâyesini konu alan dijital bir içerik oluşturmaları ve bunu sınıfta sunmaları istenebilir.

Öğrencilerin tema çerçevesinde işlenen metinlerle ilgili yapacakları çalışmaların daha çok uygulamaya yönelik olmasına dikkat edilebilir. Temayla bağlantılı olarak sınıfta öğrencilere bağlama, gitar, flüt vb. gibi enstrümanlar dinletilerek ezgi ve şiir arasındaki ilişki vurgulanmaya çalışılabilir. Masallarda geçen tekerlemelere dikkat çekilebilir. Sonraki derse hazırlık amacıyla öğrencilerden birkaç tekerleme ezberlemeleri istenebilir. Masallardaki ses ve kelime tekrarlarının metnin içeriğine katkısı fark ettirilebilir.

Şiir ve bilgilendirici metinler hakkında ön bilgiler, bu temadaki metinlerin tahlilinin yapılmasına temel oluşturur. Toplumun tarihindeki önemli olayların edebiyatta da bir değişim ve dönüşüm meydana getirdiği belirtilerek tarih, psikoloji, sosyoloji disiplinlerinde öğrenilen bilgilerle bu temada öğrenilecek bilgiler arasında köprü kurulur. Tema çerçevesinde incelenen metinlerden edinilecek bilgi ve beceriler yaşamın her alanında meydana gelen değişim ve dönüşümün edebiyata nasıl yansıdığını görme konusunda farkındalık kazandıracaktır. Ayrıca bu temada edinilen bilgi ve beceriler 11 ve 12. sınıfta ele alınacak temalara da zemin oluşturur.

Tema kapsamında tahlil edilen türlerde farklı metinler okutulup öğrencilerin bu metinleri tahlil etmeleri sağlanabilir. Derste tahlil edilen metinlerle ilgili eleştiri yazıları okutulup sınıfta tartışma gerçekleştirilebilir. Öğrencilerden divan edebiyatında gazelleri ile tanınmış sanatçıların seçkin şiirlerinin yer aldığı bir antoloji hazırlamaları istenebilir. Divan edebiyatının beslendiği kaynakları tespit etmesi ve bunların metinlere yansımalarından örnekler vermesi beklenebilir. Gazellerdeki anlam derinliği ile günümüz şiirindeki anlam derinliğini kıyaslamak için farklı gazel ve şiirlerin karşılaştırmasının yapılması istenebilir.

Öğrencilere tema kapsamında tahlil edilen türlerle ilgili çeşitli videolar izletilebilir. “Bil Bakalım Bu Kimdir/Nedir?” oyunu oynatılarak dönemin önemli sanatçıları, eserleri vb. öğretilebilir. Bunun için incelenen metinlerin adları, bahsedilen sanatçılar, dönem adları tahtaya yazılır. Bu başlıklardan biri seçilir. Öğrencilere belirlenen başlığı bulmaları için üçer soru sorma hakkı verilir. Böylece öğrenci, konuya hâkim olması için doğru soruları sormaya yönlendirilir.

Öğrencilerin anlatmaya bağlı edebî türlerle ilgili önceki bilgileri bu temada öğrenilecek bilgilerin zeminini oluşturur. Tema içeriğinin anlamlandırılabilmesi için tarih ve sosyoloji disiplinleri ile köprü kurulur. Öğrenciler bu temada edindikleri bilgi ve beceriler ile günlük yaşamda bağlantı kurabilir, edebî metinleri değerlendirirken farklı bakış açıları kazanabilir ve edebî metinlerin tarihî ve kültürel unsurları yansıtmadaki önemini kavrayabilir. Ayrıca bu temada öğrenilen bilgiler, sonraki sınıf düzeylerinde tahlil edilecek anlatmaya bağlı edebî türler için bir köprü işlevi görecektir.

Öğrencilerden tahlil ettikleri destan, mesnevi ve fabl türlerinden birer metin okuyup tahlil etmeleri ve derste tahlil ettikleri aynı türdeki metinle karşılaştırıp bir karşılaştırma tablosu oluşturmaları istenebilir. Tahlil edilen bu metinleri dijital hikâye veya film şeridi hâline getirmeleri beklenebilir. Destanlarla ilgili bir pano çalışması yaptırılabilir. Mesnevi ile roman ve hikâye türlerinin olay, çatışma, kişi, yer, anlatıcı gibi unsurlar bakımından benzerlik ve farklılıklarını seçtiği eserler üzerinden ortaya koyan bir çalışma yapması beklenebilir.

Öğrencilere tema kapsamında tahlil edilen türlerle ilgili çalışma kâğıdı verilebilir. İncelenen metinlerin filmi var ise öğrencilerin bu filmi izlemeleri istenebilir.

Öğrencilerin şiir ile anlatmaya bağlı edebî metinlerin yapı özellikleri hakkında önceki bilgileri, bu temada öğrenecekleri bilgilere temel oluşturur. Metinlerin incelenmesinde tarih, sosyoloji, felsefe ve psikoloji disiplinleriyle ilgili bilgilerden faydalanılır. Ayrıca bu temada edinilen bilgi ve beceriler 11 ve 12. sınıfta ele alınacak temalara temel oluşturur.

Öğrencilerden tahlil ettikleri Dede Korkut hikâyesi ile ilgili alan yazını çalışması yapmaları istenebilir. Temada sözü edilen edebî dönemlere yönelik dönem-eser çalışması yaptırılabilir. Farklı türde bir metin tahlil edilebilir. Mesela Tanzimat Dönemi’nden bir roman tahlil edilmiş ise bu aşamada farklı türde metinler kullanılabilir. Türk edebiyatında 19. yüzyılda roman türünün gelişiminde etkili olan edebî akımları ve bu akımların özelliklerini gösteren eserleri kavram haritası yaparak arkadaşlarına sunması öğrencilerden istenebilir. Aynı performans görevini Türk edebiyatında etkili olan şiir akımları üzerinden de gerçekleştirmeleri beklenebilir.

Öğrencilerden temada sözü edilen dönemlerin sosyal, siyasi, kültürel yapısını yansıtan görsellerin yer aldığı bir pano hazırlamaları istenebilir. Sözü edilen edebî dönemlerdeki metinlerin sadeleştirilmiş hâllerine yer verilebilir.