5. Sınıf Sosyal Bilgiler

Öğrencilere ilkokulda hangi gruplara dâhil oldukları ve bu gruplardaki rollerinin ne olduğu sorulur. Yakın çevrelerinde kendi kültüründen farklı bir dil, kıyafet, yemek, kutlama töreni gibi kültürel ögelere sahip olan insanlar veya toplumlar ile karşılaşabileceği ifade edilir. Varsa buna dair örnekler vermeleri istenir. Bu kültürel özelliklere ilişkin neler düşündükleri ve hissettikleri sorulur. Öğrencilerden yakın çevrelerinde gözlemledikleri toplumsal yardımlaşma ve dayanışma faaliyetlerine örnekler vermeleri istenir. Kendi okullarında düzenlenebilecek bir yardım kampanyasının amacının ve toplumsal faydalarının neler olabileceği sorulur.

Öğrencilerden farklı ülkelerdeki akranlarının yakın çevrelerinde, okullarında ve sınıflarında dâhil oldukları gruplar ve bu gruplardaki rollerine ilişkin bilgi toplanması istenebilir. Kendi dâhil olduğu gruplar ve rolleri, diğer ülkelerdeki grup ve roller ile karşılaştırabilir. Elde edilen bilgilerden yola çıkılarak dâhil olmak istenen özgün bir grup fikri oluşturulabilir. Merak edilen bir ülkenin kültürel özelliklerine yönelik yapılacak araştırma sonucunda ulaşılan görsellerle bir kolaj çalışması hazırlanabilir. Hazırlanan kolaj çalışmaları okul sergisi ile sunulabilir. Toplumsal birliği sürdürmek amacıyla yardımlaşma ve dayanışmaya yönelik bir öneri uygulanmak üzere ilgili kurum, kuruluş veya STK’ye sunulabilir.

Öğrencilerden dâhil olunan gruplar ve bu gruplardaki rollerin listelenmesi istenebilir. Görseller ya da yazılı ifadelerden yola çıkılarak grup ve rol kavramlarının eşleştirilmesi istenebilir. Kısa cevaplı sorular veya eşleştirme kartları aracılığıyla rollerinin ve sorumluluklarının bulunması sağlanabilir. Öğrencilerden dâhil oldukları gruplarda kendilerine verilen rollere ilişkin canlandırmalar yapmaları istenebilir. Günlük yaşamda karşılaşılan farklı kültürel ögelere örnekler verilebilir. Görseller üzerinden kültürel ögelerin sınıflandırılması istenebilir. STK’lerin çalışma alanlarını bulmaya yönelik görsel eşleştirme etkinlikleri yapılabilir.

Şehirlerimizin doğal ve tarihî güzellikleri, konumları, ekonomik ve ulaşım koşulları bakımından benzer ve birbirinden farklı birçok özelliğe sahip olduğuna dikkat çekilir. Öğrencilere yaşadıkları il ile ilgili bu özelliklerden hangilerini bildiklerine dair açık uçlu sorular sorulur. Öğrencilerin gözlem yaparak veya aile büyüklerine sorarak yaşadığı çevrede meydana gelen değişimlerin neler olduğunu sorgulaması sağlanır. Öğrencilerden tespit ettikleri değişimleri gruplandırmaları istenir. Öğrencilere “Deprem değil ihmal öldürür.” sözünden yola çıkarak yaşadığı yerde görülebilecek afetlere karşı alınabilecek bireysel ve toplumsal önlemlerin neler  olabileceğine dair açık uçlu sorular sorulur. Bağımsızlık sembollerine saygı duyma hakkında tarihten örnekler verilerek öğrencilere bu örnekler hakkındaki düşünceleri sorulur.

Öğrencilerden yaşadıkları ilden farklı bir ilin göreceli konum özelliklerini yazılı ve görsel kaynaklarla incelemeleri istenir. Ayrıca öğrenciler öğretmen rehberliğinde dijital kaynakları da inceleyebilir. Öğrenciler tarafından bu iki ilin benzer ve farklı özelliklerine dair yazılı, görsel veya dijital bir ürün oluşturulabilir. Mevcut verilerden yola çıkılarak yaşadıkları ilde gelecekte doğal ve beşerî çevrede meydana gelebilecek değişimlerle ilgili öğrenciler tarafından öngörülere dayalı bir rapor oluşturulabilir. Öğrencilerden yaşadıkları ilde afetlerle ilgili faaliyetler gösteren resmî kurum ve sivil toplum kuruluşlarının çalışmalarını araştırmaları istenebilir. Araştırmalardan elde edilen bilgiler resim, afiş ya da poster olarak sunulabilir. Öğrencilerden deniz sınırımız olan komşu devletlerden birini seçerek bu ülkeye dair merak ettiklerini araştırmaları ve araştırma sonuçlarına ilişkin yazılı ya da görsel bir ürün oluşturmaları istenebilir.

Öğrencilerden yaşadıkları il sınırına komşu olan illeri sıralamaları istenebilir. Öğrencilerden yaşadıkları ilin eski ve yeni fotoğraflarını doğal ve beşerî çevrede meydana gelen benzerlik ve farklılıklar açısından karşılaştırmaları istenebilir. Öğrencilerden yaşadıkları ili etkileyebilecek afetlerle ilgili bilgilerini yazılı veya sözlü olarak paylaşmaları istenebilir. Öğrencilerden Dilsiz Komşu Ülkeler Haritası üzerinde kara sınırımız olan komşu devletleri farklı renkte boyamaları ve bu devletlerin isimlerini harita üzerine yazmaları istenebilir. 

Öğrencilere “Yaşadığınız ilde bildiğiniz veya ailenizle ziyaret ettiğiniz tarihî mekânlara örnekler verebilir misiniz?”, “Tarihî eser niteliğinde yapılara örnek verebilir misiniz?”, “Geçmişten günümüze ulaşan tarihî nesnelere ne gibi örnekler verebiliriz?” soruları yöneltilir. Öğrencilere insanların geçmişte yaşam alanı olarak nereleri tercih ettiğine ve tercih ettikleri yaşam alanında ne gibi özellikler olmasını önemsediklerine yönelik açık uçlu sorular sorulur. Öğrencilere “Tekerlek günlük hayatımızda hangi alanlarda kullanılıyor?”, “Yazı olmasaydı hayatımız nasıl olurdu?”, “Paranın kullanılmadığı bir hayatta ihtiyaçlarımızı nasıl giderirdik?” gibi sorular sorulur.

Öğrencilerden Anadolu’daki ilk yerleşim yerlerine ait ören yeri, müze ve sanal müze gezileri yaparak elde ettikleri bilgi ve deneyimlerini sınıfta paylaşmaları istenebilir. Öğrencilerden “UNESCO Kültür Mirası Listesi”nde bulunan tarihî alanlara ilişkin “Anadolu Kültür Yolu Haritası” hazırlamaları istenebilir. Bu harita ile kronolojik bir yolculuk yapılarak her durak için küçük canlandırma, şiir yazma, gibi bir eser hazırlanabilir. Her durakta farklı bir yaratıcı çalışma da yapılabilir. Haritalar tasarlandıktan sonra kronolojik sıralama ile verilen bilgilerden bir “zaman çizelgesi” oluşturulabilir. Öğrenciler tarafından ilk yerleşim yerlerinin yapı tiplerinden hareketle dönem mimarisine yönelik bir yapı modeli tasarlanabilir. Ortak mirasın korunmasının önemine ilişkin kamu spotu çekilebilir.

Öğrencilerden ortak kültürel mirasın korunmasının önemine dair duygu ve düşüncelerini yansıtan bir metin oluşturmaları istenebilir. Anadolu’daki ilk yerleşim yerlerinden birinde yaşadığı hayal edilen bir ailenin hayatını yansıtacak bir resim çizmeleri istenebilir. Mezopotamya ve Anadolu medeniyetlerinin ortak mirasa katkı sağlayan özellikleriyle ilgili kart eşleştirme oyunları oynanabilir.

Öğrencilere evde, okulda, yaşadıkları ilde demokratik hayat ile ilgili açık uçlu sorular sorulur. Ailesinde ve okulda yer aldığı demokratik katılım süreçlerine örnekler vermeleri sağlanır. 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı’nda yapılan etkinliklere örnekler verilir. Günlük hayatta karşılaşabileceği örnek olaylar verilerek etkin vatandaşın  bu olaylar karşısında nasıl davranması gerektiği sorulur. Salgın döneminde hangi sorumluluklarını yerine getirdikleri/getiremedikleri ve hangi haklarını kullandıkları/kullanamadıkları yönünde geçmiş yaşantılar paylaşılır. Bireylerin evde, okulda, yaşadıkları ilde üzerine düşen sorumluluklarından hareketle sorumluluklar yerine getirilmediğinde ortaya çıkabilecek sorunlar hakkında tahminler yürütmeleri sağlanır. Sınıfta, okulda, mahallede, yolda yürürken, seyahat ederken, tatil yaparken vb. gözlemlenen ya da yaşanan bir sorun karşısında kime veya hangi kuruma başvurulabileceği hakkında sorular sorulur. Sorunun çözümünde takip edilecek yollar ve yapılması gereken işlemlere dair akış çizelgeleri oluşturulur.

Evde, okulda, ülkede demokrasiye yönelik yaratıcı drama etkinlikleri yapılabilir. Cumhuriyet konulu şiir dinletisi düzenlenebilir. Cumhuriyet konulu resim, fotoğraf, afiş ve posterler hazırlanarak sergilenebilir. Öğrencilerden dijital uygulamalar kullanarak cumhuriyetin temel niteliklerinden biriyle ilgili bir ağ günlüğü yazısı hazırlamaları istenebilir. Hazırlanan çalışmalar dijital uygulamalar aracılığıyla paylaşılarak bütün sınıfın katkıda bulunacağı hâle getirilebilir. Teknolojik imkânların yetersizliği durumunda bu etkinlik gazete köşe yazısı yazma, manşet haber oluşturma, ders notu veya konuşma metni şeklinde yazma ve paylaşma etkinliğine dönüştürülebilir. Aktif, pasif, duyarlı ve duyarsız vatandaş ile ilgili rol kartları, ben kimim, nesi var gibi eğitsel oyunlar oynanabilir. Dilek ve şikâyet kutusu tasarımları yapılabilir, oluşturulan kutular okulun belirli yerlerine konulabilir. Temel hak ve özgürlükler ile ilgili serbest kürsü etkinliği yapılabilir. Bu etkinlikte öğrenciler kendi seçtikleri bir hak veya sorumluluk ile ilgili yaptıkları araştırma sonuçlarını akranları ile paylaşır. Öğrencilerden düşünce ve ifade özgürlüğü, özel hayatın gizliliği, seçme ve seçilme hakkı, eğitim ve öğretim hakkı gibi toplumsal hayattaki haklarla ilgili kartlar oluşturmaları istenebilir. Kartlar kullanılarak oyunlar oynanabilir, doğaçlamalar yapılabilir. Bir ihtiyaç hâlinde veya sorun karşısında başvuru yapılabilecek bir kurumun tanıtım broşürü tasarımı yapılabilir, reklam filmi senaryosu yazmaları istenebilir.

Demokrasi ve cumhuriyet kavramları ile ilgili görseller kullanılarak akran desteği ile kolaj çalışması yapılabilir. Etkin vatandaşın devlete ve topluma karşı sorumlulukları ile ilgili görsel okuma ve eşleştirme etkinliklerinin yer aldığı çalışma yaprakları kullanılabilir. Temel hak ve sorumlulukların önemine ilişkin hikâyeler anlatılabilir, canlandırılabilir. İhtiyaç hâlinde veya sorunlar karşısında başvuru yapabileceği kurumlar hakkında hazırlanmış kart oyunları oynanabilir. Başvuru yapılabilecek kurumların genel ağ siteleri incelenebilir.

Öğrencilerden yakın çevrelerindeki doğal kaynakların kullanımının doğa ve insanlar üzerindeki etkilerine örnekler vermeleri istenir. Atıkların değerlendirilmesi ve geri dönüşümü için çevrelerinde yapılan faaliyetlere örnekler vermeleri istenir. Öğrencilere günlük yaşamlarında atıkların geri dönüşümü için neler yaptıkları sorulur. Öğrencilerin harçlıklarından oluşan bireysel bütçe planlarını akranları ile paylaşmaları istenir. Tasarruf yapmayı temele alan iyi hazırlanmış bir bütçe planının ekonomik hayata olumlu etkileri hakkında görüşleri alınır. Öğrencilerden yaşadıkları illerdeki ekonomik faaliyetlere örnek vermeleri istenir. Ailede, yakın çevrede bulunan kişilerin çalıştığı mesleklere ve bunların hangi ekonomik faaliyetlerle ilişkili olduğuna yönelik sorular sorulur.

Aile üyeleri veya okul içinde diğer öğrencilerle kaynakların etkili kullanımına yönelik röportaj çalışması yapılır. Yapılan röportajlar haber şeklinde derlenerek okul panosunda paylaşılabilir. Öğrencilerden bireysel olarak hazırladıkları bütçe planlarından yola çıkarak ailelerinin bir aylık bütçe planlamasını yapmaları istenebilir. Öğrencilerden yakın çevrelerindeki kaynaklardan hareketle yaşadıkları yerin ve ülke ekonomisinin kalkınmasına yönelik bir proje önerisinde bulunmaları sağlanabilir.

Öğrencilerden kaynakların etkili ve verimli kullanmanın önemine ilişkin zihin haritaları hazırlamaları istenebilir. Öğretmen yardımı ile öğrencilerin aile bütçesinde bulunması gereken unsurlarla ilgili zihin haritası yapmaları sağlanabilir. Öğrencilere yaşadıkları çevredeki kaynaklar ve ekonomik faaliyetlerle ilgili eşleştirme etkinlikleri yapılabilir.

Öğrencilere hangi teknolojik araçlara sahip oldukları ve bunları günlük hayatlarında hangi sıklık ve amaçla kullandıkları sorulur. Öğrencilerden teknolojik ürünlerin kullanımı sırasında karşılaştıkları problemlere örnek vermeleri istenir. Teknolojinin bilinçli kullanımına yönelik haberler veya durumlar incelenir. Bu ders boyunca öğrenilen bilgilerin gerek sınıfta gerekse sınıf dışında teknolojiyi daha bilinçli kullanmaya yardımcı olacağı ve günlük hayatı kolaylaştırabileceği vurgusu yapılır.

Öğrencilerden insanların hayatını kolaylaştıracak bir ürün tasarlayarak sınıfa sunmaları istenebilir. Öğrencilerden teknolojik ürünleri bilinçli kullanmanın önemine yönelik araştırma yapmaları ve bu araştırmayı sınıfta sözlü olarak sunmaları istenebilir.

Buluşlar ve teknolojik ürünlerin insan ve toplum hayatına etkileriyle ilgili öğrenme süreci görseller ve işitsel materyallerle desteklenebilir. Teknolojik ürünlerin bilinçli kullanımına ilişkin pedagojik açıdan uygun olan animasyon, kısa film ve belgesel üzerinden incelenebilir.